Wprowadzenie. Serwatka serowa jest głównym produktem ubocznym przetwórstwa mleczarskiego i nadal jest wyrzucana jako odpad w wielu krajach, w tym w Kirgistanie. Zawiera ona jednak wysokowartościowe białka, laktozę, minerały i substancje bioaktywne, które można odzyskać dzięki modelom biznesowym gospodarki o obiegu zamkniętym (CEBM) i przekształcić w składniki żywności, biomateriały lub energię. Serwatkę można w pełni wykorzystać na trzech płaszczyznach gospodarki o obiegu zamkniętym, takich jak odzysk składników żywności (koncentrat/izolat białka serwatkowego i laktoza spożywcza), konwersja materiału na etanol, kwas mlekowy, bioplastiki polihydroksyalkanianowe i poliole poliuretanowe oraz odzysk energii i składników odżywczych poprzez fermentację beztlenową, a następnie  produkcję nawozu struwitowego. Przeprowadzono jakościowe studium przypadku w trzech największych zakładach mleczarskich w regionie Issyk-Kul. Audyty na miejscu i wywiady półustrukturyzowane pozwoliły na zmapowanie ilości serwatki, obecnych tras utylizacji oraz opinii kierowników na temat waloryzacji.
Wyniki i wnioski. Zakłady łącznie wytwarzają około 156 ton płynnej serwatki dziennie, ale tylko jedna instalacja rozpyłowo suszy około 1 tonę dziennie do postaci proszku. Pozostała część jest wykorzystywana jako pasza dla zwierząt o niskiej wartości lub odprowadzana po minimalnym przetworzeniu. Krajowy popyt na serwatkę przetworzoną rośnie jednak: import serwatki w proszku wzrósł z 0,09 kt w 2020 r.
do 1,47 kt w 2023 r. Respondenci wskazali trzy technicznie wykonalne systemy CEBM: system suszenia w układzie piasta-ramię, dzierżawiony sprzęt membranowy do zagęszczania serwatki na miejscu oraz współfermentację obornika i serwatki w celu uzyskania biogazu i nawozu struwitowego. Przeszkody w waloryzacji serwatki odzwierciedlają bariery globalne, w tym niewystarczające inwestycje, brak wsparcia  ze strony kadry zarządzającej, brak regulacji rządowych, sezonowość i rozproszenie dostaw mleka, słaba logistyka łańcucha chłodniczego oraz niedobór innowacji technologicznych.